За критериумите за оценување

Ако не Ви се чита целиов текст што го започнав “од дедо Ное“, може да ги прочитате само двата последни пасуси и да одговорите на анкетата. Ако сте навикнати да читате се од почеток до крај повелете продолжете.

Од кога знам за себе критериумите за оценување се стално актуелна тема во образованието. Веројатно не е само кај нас туку и во други земји.
Непосреден повод за ова “писание“ ми се резултатите од матурата и разни јавни и приватни реакции на нив. Ќе се задржам само на оние што се однесуваат на критериумите за оценување. Генерално, реакциите се во насока дека на екстерните матурски испити ученици што имале 5-ки, добивале тројки, дека имало само 5% петки, дека критериумите биле строги или тестовите биле тешки.
Од друга страна, кога се во прашање оценките на учениците во сите степени на образованието неподелено е мислењето на професионалната и лаичката јавност дека тие не се реални, дека многу се попушта на крајот на годината, дека голем дел ученици без да научат добиваат 5-ки, дека во некои паралелки 80% ученици се одлични и сл.
Од трета страна на меѓународните мерења на постигањата ПИСА, ТИМСС, ПИРЛС процентот на ученици во сите нивоа на постигања е под меѓународните просеци.
Од четврта страна... Не мора да има четврта страна, доволни се трите наведени.
Што ми е идејата? Прашањето е: Како треба да ги поставиме критериумите за оценување за да се совпаѓаат екстерните (на пр. од матурата) и интерните (дадени од наставниците) оценки, националните (во нашата држава) и меѓународните (оние од меѓународните оценувања). За жал за знаењето нема општо прифатена мерка, како што е тоа пример со мерките за физичките големини. 1 метар си е секаде 1 метар. 5-ка не е секаде иста петка. Дури кога е мерењето должина во прашање требало време и аргументи да се прифати дека тоа е најсоодветна мерна единица. Кога е знаењето во прашање секоја земја за себе настојува да изгради што пообјективни мерки што сите (државни образовни власти, наставници и ученици) исто ќе ги разбираат и исто ќе ги применуваат. Со глобализацијата се настојува и земјите да ги усогласат очекуваните нивоа на постигања. Значи во прашање се конвенции. Нема правила, ни емпириски ни теоретски поставени норми колкав број/% на 5-ки, 4-ки... е нормално да има во еден образовен систем, во едно училиште, по еден наставен предмет... Бидејќи образовните постигања се многу поврзани со способностите на учениците (кои се распределуваат нормално) често се прифаќа дека и оценките треба да имаат нормална дистрибуција. Други, пак, велат дека ако програмите се соодветни, наставата и учебните помагала квалитетни, тогаш процентот на повисоки оценки е поголем од оној со нормална распределба.
Ја фативте поентата? Сакав да кажам дека распределбата на оценките, односно критериумите за оценување се резултат на договор меѓу посакуваното и можното. Посакувано е што повеќе ученици да имаат што повисоки постигања (не само оценки), а можно е она што во мигов е реалност и нешто над тоа. Затоа, многу земји кои постојано ги подигаат постигањата на своите ученици (што се докажува со меѓународните оценувања) внимателно ги поставуваат критериумите за оценување. Златно прабило е: да бидат повисоки од постојните (за да мотивираат), но да не бидат превисоки и недостижни (за да не демотивираат). И во тој процес се вклучени голем број стручњаци за образование, стручњаци за мерења во образованието, наставници.
Кај нас Бирото за развој на образованието изготви критерими за оценки врз основа на наставните програми и експертски очекувања. Не знам дали наставниците оваа година при давањето на оценките на крајот на годината ги користеа и какво е нивното искуство: Дали тие се превисоки? Дали се прениски? Дали се баш погодени, ни превисоки, ни прениски? За нивна вистинска проценка потребни се пообјективни мерења на постигањата на учениците. Донекаде можат да помогнат и анализите на екстерните тестирања. Најдобро би било кога би имало екстерни тестирања на примерок на ученици, при што тестовите многу подобро би ги проверувале сите стандарди за одделен наставен предмет и одделение. Ако од прва не се погодени експертските критериуми за оценки тогаш тие треба да се ревидираат, па пак да се проверат и така додека не воспоставиме добри, прифатливи критериуми кои ќе стимулираат учење.
И уште нешто, еднаш воспоставените критериуми не се вечни, тие се менуваат (најчесто во насока да се заоструваат).
Ако на почетокот не сте одговориле на анкетата, ве молам направете го тоа сега и придонесете за квалитетот на критериумите за оценки.